Barbera

Geschiedenis en zone

Barbera is de vijfde meest aangeplante, autochtone druivensoort van Italië en de derde onder de blauwe variëteiten (na sangiovese en montepulciano). In elke Italiaanse regio staat wel barbera aangeplant. Toch wordt ze – zeker buiten Italië – als een archetypische Piemontese druivensoort beschouwd. Het is evenwel niet zeker dat de soort van daar afkomstig is: er bestaan geen historische bewijzen dat ze er werd geteeld voor de 18e eeuw, bovendien heeft de druif weinig genetische banden met andere lokale druivensoorten. 

Maar omdat wijn van barbera al generaties een trouwe tafelgenoot is van de Piemontezen, is het moeilijk in te denken dat dat niet altijd zo geweest is. In de zone’s van Asti en Monferrato worden de beste barbera’s ter wereld gemaakt. De laatste decennia is ook Barbera d’Alba economisch belangrijk geworden, vooral voor export. Ook in het aangrenzende Lombardijë is de druif een wezenlijk onderdeel van de wijncultuur, al kent men de wijn ervan onder de naam Oltrepò Pavese en wordt ze vaak gemengd met croatina. Daarnaast is ook Emilia-Romagna een belangrijke barberaproducent, meer specifiek staan de Colli Piacentini en de Colli Bolognesi bekend als uitstekende terroirs voor de teelt van de druif. 

Eind jaren tachtig kreeg het imago van de druif een flinke deuk. In 1986 brak een schandaal uit: enkele malafide barberaproducenten hadden methanol in hun wijn gekapt om het te lage alcoholpercentage op te drijven. Het gevolg: zeventien mensen stierven aan vergiftiging en anderen werden blind. Gelukkig was dit ook de aanleiding tot rigoureuze controles in de Italiaanse wijnsector, wat onmiskenbaar de gemiddelde kwaliteit van Italiaanse wijn heeft opgekrikt. 

Karakteristieken

In de jaren negentig, ten tijde van de in nieuw eikenhout gelagerde blockbuster wines, kreeg barbera een ander imago. De druif bleek in staat ‘rijke en complexe wijnen voort te brengen met veel verouderingspotentieel’, en niet alleen vlotte, verfrissende alledaagse wijnen. Exemplarisch is de gekende Barbera d’Asti ‘Bricco all Uccellone’ van Braida, die vaak genoemd wordt als de trendsetter van dit type. Deels wouden wijnmakers zich zoveel mogelijk differentiëren van de fletse, zurige barbera die de markt overspoelden en deels was er de lokroep van de Amerikaanse markt waar zoetige, geconcentreerde barbera met chocolade en vanille aroma’s het goed deden. Vooral de Barolo-producenten nabij Alba maken dit type wijn, niet toevallig de wijnmakers die veel exporteren. 

Gelukkig is de laatste jaren de interesse in traditionele speelse en fruitige versies teruggekeerd, want het is zo dat barbera zich van haar origineelste en leukste kant laat zien. Goed gemaakte Barbera heeft een intense paarse kleur, frisse zuurtjes, vineuze geuren, weinig tannine, en geschakeerde fruitaroma’s van bosbessen, braambessen, kersen, pruimen en blauwen bessen. Er moet wel aan een aantal voorwaarden worden voldaan qua terroir en teeltmethode. Zo verkiest barbera rijke, organische bodems van klei – heel anders dan nebbiolo en dolcetto die op kalkrijke, lichte bodems gedijen. Ook is de ouderdom van de wijnstokken een belangrijke factor voor de kwaliteit, nog meer dan bij andere variëteiten. Ten slotte dient men de opbrengst per hectare te beperken zodat de planten voldoende voedingsstoffen naar de druiven kunnen leiden. 

Food pairing

Weinig tannine die kunnen conflicteren met andere bittere smaken en veel zuren die de smaakbelevenis verfrissen: het is een droom voor sommeliers. Traditionele barbera combineert met een hele brede waaier aan gerechten: van charcuterieschotels, tot groentegerechten, hartige visgerechten (zwaardvis, tonijn en zalm), pasta’s met vleessaus, gevogelte en vederwild. Top-sommeliers als Beppe Palmieri van Osteria Francescana en onze eigen Gianluca di Taranto van The Jane schenken de wijn graag tussenin. Het lichtvoetige karakter past wonderwel bij hedendaagse gastronomie en zo blijft nog plaats over voor ‘een rijke en complexe wijn met veel verouderingspotentieel’.

wijndomein
Carussin: een onvergetelijk bezoek

Na een uurtje rijden vanuit Turijn, net voorbij Asti, verandert het landschap. De heuvels worden hoger en hier en daar ligt een wijngaard dicht bij de top. Dit zijn de heuvels van de Monferrato, het land van barbera. Niet veel later palmen wijngaarden het hele gezichtsveld in. We slaan links af waar een wegwijzer San Marzano Oliveto aanduidt. De weg kronkelt nog een tiental minuten over steile, smalle asfaltweggetjes alvorens we op onze bestemming aankomen. We parkeren de auto voor een hangaar waarvan de hele muur aan de linkerkant prachtig beschilderd is. Er staat een landelijk tafereel op afgebeeld met daar naast in het groot de letters Ca’d Carussin. Het is einde juli en vroege namiddag, broeierig warm dus. Vanuit de poort van de hangaar komt een licht bezwete en donker gebruinde man aangesloft. Hij begroet ons met een brede glimlach en een stevige handdruk. Luigi Garberoglio voelt zich klaarblijkelijk beter in zijn sas dan toen we hem op een drukke wijnbeurs spraken. ‘Benvenuto, la mia moglia vi aspetta’. Bruna Ferro, Luigi’s vrouw en iconische wijnmaakster, verwacht ons.

In het gezelschap van een klein energiek hondje komt Bruna tevoorschijn. Ze begroet ons allen hartelijk en neemt ons mee door de groene binnenkoer van de boerderij. Net erachter ligt de grootste wijngaard van het huis: amper 4 hectare. Bruna vertelt gepassioneerd over het werk dat ze daar verricht. “Het probleem in deze wijnbouwzone is de compactheid van de aarde. Die zit vol klei”. Ze wijst naar een nabijgelegen wijngaard van een wijnbouwer die onkruidverdelger gebruikt. “De grond in die wijngaard is bijna als cement. De wortels van de druivenplanten groeien niet zo diep waardoor de druiven sneller rijpen. Hun wijnen zijn té alcoholisch en missen complexiteit. Als natuurlijke wijnbouwers hebben wij een oplossing. Voor de leek lijkt het alsof onze wijngaarden vol onkruid staan. Maar het zijn verschillende plantjes en bloemen (Vicia villosa, Vicia faba minor, Sinapis en Pisum) die we zelf hebben gezaaid na de oogst. Hun talrijke wortels geven lucht aan de aarde, de bodem blijft bedekt zodat ze niet volledig uitdroogt en de bloemen trekken de juiste insecten aan. Insecticiden zijn daarom overbodig. Binnen enkele weken maaien we en laten alles ter plaatse composteren. Zo blijft de grond rijk aan micro-organismen, enorm goed voor de gezondheidstoestand van de wijngaard op lange termijn.”

Bruna Ferro en Ricchi

zoon Matteo

In de wijnkelder gebruikt Bruna enkel roestvrije stalen en cementen vaten. “We maken geen technologische wijnen”, vertelt ze. “Onze wijngaarden leveren druiven met een grote smaakcomplexiteit én een mooi evenwicht. Dat is een gevolg van onze natuurlijke werkwijze. We laten de most fermenteren met enkel de wilde gisten en beperken ons verder tot traditionele wijnmaaktechnieken, zoals het overspoelen van de kap”. 

Wanneer we door de hangaar lopen komen we Luigi opnieuw tegen. Hij maakt een verzending wijnen klaar. Met de hand plakt hij op iedere fles een etiket en steekt ze in een doos. “Voor het Noma in Denemarken”, zegt Bruna langs haar neus weg. Zouden ze daar een mooie wijnkaart hebben?

We nemen een trapje naar boven en installeren ons aan een grote, houten tafel. Snel verschijnen enkele salumi en kazen in het midden. “100% natuurlijk, ambachtelijk en lokaal geproduceerd, door vrienden van mijn zoon, Matteo”, zegt Bruna met eenzelfde enthousiasme waarmee ze over haar wijnen praat. Vervolgens proeven we het courante gamma wijnen. “Asinoi en Lia Vì, beiden Barbera d’Asti DOCG, produceren we ieder jaar. Ze zijn onze voornaamste bron van inkomsten. De andere wijnen produceren we al dan niet, afhankelijk van het oogstjaar”.

Na het proeven hebben we het nog wat over het reilen en zeilen in de wijnsector. “We investeren liever in de kwaliteit van onze wijnen dan in marketing”, vertelt Bruna met een iets serieuzer gezicht. “Misschien dat we daarom niet aan veel restaurants leveren hier in Italië.” “Maar wel aan Osteria Francescana”, voegt ze er snel aan toe. Zouden ze daar een mooie wijnkaart hebben?

Het afscheid is nog hartelijker dan de ontvangst. En Bruna laat ons niet vertrekken zonder een bol ambachtelijke kaas (uiteraard geproduceerd door vrienden van Matteo) en een doos overheerlijke, dieprode tomaten van eigen kweek. “100% natuurlijk”, zegt Bruna nog snel. We hadden al een vermoeden. 

Decanto is de invoerder van Carussin voor België.

Naar webwinkel