Vroeger sierden prachtige gebouwen de lagere regionen van de Etna. Wijnmakers kozen ervoor hun verblijven naast de wijngaarden te bouwen, compleet met aangrenzende vinificatieruimtes voor de omzetting van druiven tot wijn en bewaarkelders. Deze architectonische juweeltjes, bekend als palmenti (enkelvoud: palmento), waren net als de terrassen van de wijngaarden, smalle paden en talloze droge muurtjes tegen erosie, opgetrokken uit lavasteen. Hierdoor vormden ze een harmonieus geheel met de natuurlijke omgeving van de vulkaan.
Palmenti varieerden van bescheiden, eenvoudige structuren die enkele honderden liters wijn per jaar produceerden, tot indrukwekkende complexen waar duizenden hectoliters wijn werden vervaardigd. Een tweede opvallend kenmerk van de palmenti was het slimme gebruik van zwaartekracht in het wijnbereidingsproces. De wijnbouwers van de Etna pasten hun constructies zo aan dat ze op een natuurlijke wijze konden profiteren van het ruige, hellende landschap dat ze bewerkten. Van hoog naar laag waren er specifieke zones voor het kneuzen van druiven, fermentatievaten, persruimtes en bewaarkelders. Op deze manier benutten ze de natuurlijke hellingen en creëerden ze een doordacht systeem dat perfect samenviel met het karakter van het vulkanische terrein.
Het einde van de palmenti van de Etna
Aan het einde van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw bereikte de wijnproductie op de flanken van de Etna een indrukwekkende omvang van ongeveer honderd miljoen liter. De overvloedige druivenoogst vond zijn weg naar de palmenti, waar de transformatie tot wijn plaatsvond. Hoewel er in de tweede helft van de 19e eeuw enige modernisatie plaatsvond, zoals de introductie van elektriciteit ter vervanging van handarbeid, bleven de palmenti in gebruik.
Echter, in 1997 kwam er een abrupt einde aan het gebruik van de palmenti vanwege strikte toepassing van de EU-wetgeving met betrekking tot hygiëne en arbeidsveiligheid. Deze wetgeving begunstigde de industriële wijnproductie en bracht aanzienlijke uitdagingen met zich mee voor kleine, ambachtelijke wijnboeren. Het ontbrak de EU-wetgeving aan flexibiliteit om de palmenti geleidelijk en met beperkte middelen aan te passen, waardoor dit traditionele en historische aspect van de Etna-wijnproductie verloren ging.
De wijnboeren van de Etna werden gedegradeerd tot eenvoudige leveranciers van druiven in plaats van volwaardige producenten. Gebrek aan zowel financiële middelen als tijd om zich aan te passen dwong hen hun voornaamste inkomstenbron op te geven: de verkoop van wijn. Dit leidde tot een massale exodus van de wijnboeren van de Etna, die hun wijngaarden en palmenti achterlieten om elders hun geluk te beproeven. Helaas raakten honderden wijngaarden en palmenti in verval of werden volledig vernietigd.
Slechts enkele vasthoudende wijnproducenten bleven wijn maken in hun palmento, hoewel dit als illegaal werd beschouwd door de nieuwe wetgeving. Deze onfortuinlijke ontwikkeling betekende niet alleen het verlies van een eeuwenoude traditie en ambacht, maar ook van het unieke karakter van de Etna-wijnen die in de palmenti werden geproduceerd. De nalatenschap van de palmenti en de wijncultuur van de Etna werd zo onherstelbaar aangetast door de rigide wetgeving en de onmogelijkheid voor de wijnboeren om zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden.
De terugkeer van het palmento
Een beleid gericht op het behoud van het cultuurhistorische landschap van de wijngaarden op de Etna zou ongetwijfeld de restauratie en heringebruikname van de palmenti moeten omvatten. Hierdoor kunnen eeuwenoude wijnmaakmethoden, die essentieel zijn gebleken voor de productie van hoogwaardige wijnen, opnieuw tot leven worden gebracht. Vergelijkbaar met hoe Georgische wijn in amforen wordt gemaakt, wordt authentieke Etna-wijn geproduceerd in een palmento.
Het herzien van de EU-wetgeving is essentieel, rekening houdend met de bestaande situaties en de waarde van traditionele wijnproductiemethoden. Nieuwe technologie, moderne kennis en een evoluerend bewustzijn kunnen dienen als bruggen tussen oude en nieuwe benaderingen. Deze transitie moet geleidelijk plaatsvinden en mag niet destructief zijn. De wetgeving moet zich richten op het ondersteunen van de mensen en het in stand houden van cultureel erfgoed, in plaats van tegen hen te werken of slechts enkelen te begunstigen. Op die manier kan een gebalanceerd en inclusief beleid de unieke identiteit van de Etna-wijnen behouden en tegelijkertijd innovatie en duurzaamheid aanmoedigen.
een vertaling van een tekst van Salvo Foti, I Vigneri
Salvo Foti, de eminentie op het gebied van Etnawijnen, combineert niet alleen een diepgaande wetenschappelijke kennis van oenologie en agronomie, maar bezit tevens een diepgaand cultuurhistorisch begrip van het wijnmaken op de Etna. Hij is een van de laatste wijnmakers op de Etna die de kunst van het wijnmaken in een Palmento beheerst. De wijn “I Vigneri” van zijn gelijknamige wijndomein wordt op authentieke wijze geproduceerd in een Palmento.
Als trotse invoerder van I Vigneri zijn wij wellicht de enige in België die een Etnawijn aanbiedt die op deze traditionele wijze tot stand is gebracht